Trong danh sách các hoàng hậu triều Nguyễn, vị trí nổi tiếng nhất thuộc về phu nhân Từ Dũ. Không chỉ là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật, một bệnh viện phụ sản ở TP.HCM còn được mang tên Đức Mẹ. Ở Huế, đức độ của mẹ vua Tự Đức và tiếng thơm trong cách dạy dỗ con cái của bà cũng được truyền từ đời này sang đời khác.

Nhưng xét về nhân phẩm và quyền uy, khó có vị hoàng hậu nào của triều Nguyễn vượt qua Hoàng hậu Nhân Tuyên (Trần Thị Đang). Bà không chỉ là mẹ của vị vua được cho là tài ba nhất triều đại – Minh Mạng. Bà cũng là người quyết định truyền ngôi cho Thiệu Trị và cũng có một số can thiệp vào chính sự.

Nhân Tuyên Thái hậu cũng là một nhân vật chốn hậu cung còn ẩn chứa những bí ẩn lịch sử. Đôi khi, những manh mối ẩn giấu này bị khai thác dẫn đến sự sáng tạo quá mức, đó là điều đang xảy ra trong phim Phượng Hoàng.

Thái hậu Nhân Tuyên (NSƯT Lê Thiện đóng) trong phân cảnh phim Phượng.

Vị hoàng hậu quyền lực nhất triều Nguyễn

Đại Nam liệt truyện, sách gia phả triều Nguyễn, tập 1, nhan đề Sự tích các phi tần, ghi rằng bà Trấn Thị Đang không phải là nơi ở chính thức của vua Gia Long. Vị trí này thuộc về Hoàng hậu Thừa Thiên Cao, mẹ ruột của Hoàng tử Nguyễn Phúc Cảnh.

Nhưng trong số các phi tần của vua Gia Long, phu nhân Trần Thị Đang có một vai trò đặc biệt. Bà là vợ vua Gia Long từ thuở nhỏ, có với vua 4 hoàng tử, một trong số đó sau này trở thành vua Minh Mạng, vị hoàng đế được các học giả đánh giá là tài ba nhất triều Nguyễn.

Bà chính thức lên ngôi hoàng thái hậu vào năm Minh Mạng thứ 2 (1821) và ở ngôi cao nhất của triều đình cho đến khi cháu nội là Thiệu Trị.

Vì vậy, vua Thiệu Trị vô cùng kính trọng vị hoàng hậu được truyền ngôi. Đại Nam Liệt truyện liệt truyện kể rằng, Hiển Tổ Thiệu Trị vào hầu cơm, hoàng hậu biết được rằng: “Hoàng đế dọn cơm, đi quỳ, tay bưng đũa múc canh, vui vẻ dâng chén, nhất tề, y tuân theo. Thuận theo ý trưởng lão, chân ái trọn vẹn. Hiền Tơ đưa tay lên trán cúi đầu.

Thái hậu Nhân Tuyên cũng nổi tiếng là người biết tiết kiệm, tiết kiệm. Bà vẫn dạy Thiệu Trị phải suy nghĩ kỹ về sự tiết kiệm, không nên ăn chơi xa xỉ hay sửa sang cung điện để tiêu khiển, bởi “thực sự không phải ý của tổ tông”.

Một lần, hoàng hậu đến thăm vườn Cơ Hạ, Thiệu Trị quỳ xuống đón bà ở cửa vườn và dẫn đường đi. Đức Mẹ một lần nữa nhắc nhở nhà vua: “Quân tử là để làm chính trị, là một người lương thiện, tránh xa trộm cướp, xa hoa lệnh, yêu thích tiết kiệm, nhà vua phải ghi nhớ”.

Sử nhà Nguyễn còn ghi: “Hoàng hậu cha truyền con nối cần kiệm, lập nhà dệt lụa nuôi tằm trong cung, đến lấy làm vui”.

Sử sách cho thấy, Nhan Tuyền quyền lực đến mức cả vua Minh Mạng lẫn Thiệu Trị đều không dám phục tùng bà. Vua Thiệu Trị dù rất yêu quý Hồng Nhậm, con của Phạm Thị Hằng (sau là Từ Dũ) nhưng vẫn phải để con trưởng là Hồng Bảo canh giữ kinh sách vì hoàng thượng ủng hộ giáo chủ.

Cũng nhờ sự nâng đỡ của Tây Cung Thái hậu, Hoàng Bảo những tưởng mình đã nắm chắc ngai vàng. Nhưng lúc ông qua đời, theo Quốc triều thông giám, vua Thiệu Trị thất vọng trước sự kém cỏi của Hồng Bảo nên quyết định nhường ngôi cho Hồng Nhậm, tức vua Tự Đức sau này.

Thái hậu Nhân Tuyên đã tuyên thệ từ một năm trước nên không thể can thiệp.

Thái hậu Trần Thị Đang được miêu tả tài tình và sáng tạo trong cuốn sách của Trần Thùy Mai xuất bản năm 2019.

Văn học giải mã những ẩn số lịch sử

Bằng bút pháp cân bằng sự thật lịch sử với sự sáng tạo văn học, Trần Thùy Mai đã khắc họa Nhân Tuyên Thái hậu là một vị hoàng hậu quyền lực, thận trọng và sắc sảo nhưng cũng có nhiều toan tính vương quyền, đảm đang ngôi báu cho con trai.

“Tứ bất tử” (Không hoàng hậu, không thái tử, không tể tướng, không trạng nguyên) của triều Nguyễn vốn là một ẩn số lịch sử, nhưng lại nằm trong tác phẩm văn học của Trần Thùy Mai. Hóa ra tác giả của lệ này chính là hoàng hậu Trần Thị Đang.

Ngay cả chế độ khoa cử nổi tiếng của vua Minh Mạng cũng do chủ nhân cung Tứ Thọ tư vấn.

Cũng trong cuốn sách này, nhiều quyết định của triều đình Minh Mạng đều có bàn tay của hoàng hậu cha truyền con nối. Cô trở thành kiến ​​​​trúc sư của nhiều sự kiện tòa án. Đặc biệt, việc vu cho Mỹ Đường (con Hoàng tử Cảnh) loạn luân cũng là dụng ý của Thái hậu Trần Thị Đang.

Vì muốn giữ ngôi cho con là Minh Mạng, hoàng hậu quyết định tiêu diệt người đứng đầu triều Nguyễn. Tiểu thuyết khắc họa rõ nét cảnh hoàng hậu từ phía sau xông ra, phát huy hết uy quyền, dồn tả quân của Lê Văn Duyệt vào giết Mỹ Đường. “Chọn mẹ con hay Mỹ Đường,” giọng hoàng hậu lạnh lùng sắc bén. Lê Văn Duyệt khi ấy không thể làm bậy mặc dù không muốn làm điều bất nhân.

Trường hợp Lê Văn Duyệt kế vị sau này ở thành Gia Định cũng là bàn tay của thái hậu. Cũng chính hoàng hậu đã ra sức ủng hộ việc lên án Lê Văn Khôi làm loạn và phế mọi công trạng của cố quân tả khuynh. Vì cả thái hậu lẫn vua Minh Mạng đều không thể chấp nhận một thành Gia Định giàu có hơn kinh đô Huế.

Trong cuốn sách của mình, Trần Thùy Mai mô tả cho đến khi Thiệu Trị Nhân Tuyên, hoàng hậu ít can thiệp vào chính sự do tuổi cao.

Tuy nhiên, như sử sách đã ghi lại, bà luôn ủng hộ Thiệu Trị chọn phụ hoàng nối ngôi, tức Hồng Bảo thay vì Hồng Nhậm.

Tuy còn nhiều sáng tạo so với chính sử, nhưng tác phẩm của nhà văn Trần Thùy Mai đã nhận được nhiều lời khen ngợi vì thể hiện nỗ lực giải mã lịch sử trong văn học. Có những ẩn sách được giải đáp một cách đặc sắc, hợp lý và logic.

Một số tình tiết trong phim Phượng Khách liên quan đến nhân vật Nhân Tuyên hoàng hậu bị cho là thiếu logic.

“Phượng Hoàng” có “cường điệu” về trận chiến?

Phượng cảnh là lần đầu tiên nhân vật lịch sử Hoàng hậu Trần Thị Đang được dựng lên phim. Với những gì diễn ra trong 6 tập phim đã phát sóng, không khó hiểu khi Nhân Tuyên hoàng hậu chính là nhân vật trung tâm của phim, qua sự diễn giải của NSƯT Lê Thiện.

Nhìn chung, bộ phim thể hiện nhiều nghiên cứu về lịch sử và nhiều loại nhân vật lịch sử. Cảnh Phu nhân tâu với cố Tể tướng Trương Đăng Quế về việc phò tá tân hoàng, cảnh vua Thiệu Trị quỳ hầu vua ăn cơm, hay cảnh Tây Cung quyết giữ chức trông coi kinh sách cho vua. con trai cả họ đều được tái tạo.

Tuy còn những hạn chế về mặt lời thoại, nhân vật nhưng xét về tổng thể, Nhân Tuyên Thái hậu hiện lên đầy quyền lực và trở thành nhân vật thu hút nhất từ ​​đầu phim đến giờ.

Tuy nhiên, việc xây dựng nhân vật và hành vi của nhân vật bị chỉ trích vì có những sai sót lịch sử rõ ràng. Đặc biệt là có tính sáng tạo cao, thậm chí xuyên tạc để dựng nên những chi tiết tàn khốc của lịch sử bắn cung.

Hình ảnh một vị hoàng hậu tiết kiệm, uyên bác, cần mẫn được ghi vào chính sử cũng không xuất hiện trọn vẹn ở Phượng Kiều. Phim chủ yếu tập trung vào những thủ đoạn chốn hậu cung.

Trong đó, Nhân Tuyên Thái hậu hiện lên là một người độc đoán, chuyên quyền, bất chấp mọi thủ đoạn để chứng tỏ quyền lực của mình. Họ thậm chí còn giết và nguyền rủa con cháu của ông.

Vì vậy, Nhân Tuyên hoàng hậu đã nghe theo Trác Cô Phương Nhậm (vợ thứ của vua Thiệu Trị) quyết hại cha mẹ và các em của Hiền phi Ngô Thị Chính.

Vụ đốt phá Thanh Hà Thụ ngay sau đó đã khiến hoàng tử Hồng Thư (con Đoàn Viên) bị thiêu chết thực chất chỉ để giải oan cho con trai của Hiền phi Ngô thị, phi tần được vua Minh Mạng sủng ái.

Chi tiết bị phản ứng vì có lẽ một bà hoàng hậu vì tranh giành quyền lực với con dâu đã giết chắt của mình. Vị hoàng hậu cha truyền con nối khi đó cũng chính là “kiến trúc sư” của phi vụ hạ bệ Hiền Phi khiến vị hoàng hậu này thân bại danh liệt.

Hai con trai của Hiền Phi là Miên Áo và Miên Uyển cũng phải nhận án lưu đày, không bao giờ được trở lại kinh đô. Kết quả này khiến vị hoàng hậu cha truyền con nối trong phim không hài lòng.

Trên thực tế, nếu không có sự hư cấu và sáng tạo, những bộ phim có chất liệu lịch sử dễ trở nên khô khan và thiếu thú vị. Đoàn làm phim cũng bày tỏ sự bất lực khi khẳng định phim hoàn toàn là lịch sử.

Nhưng điều quan trọng là hư cấu có vẻ hợp lý và logic. Miên Áo và Miên Uyển dù sao cũng là cháu trai của hoàng thượng, tổ mẫu lại đối xử với cháu trai mình như vậy sao? Giết chắt, hại cháu khó đến từ một bà hoàng dạy con tiết kiệm, thương người.

Hay bức vẽ Hoàng hậu Nhân Tuyên độc ác chỉ dành cho giai nhân Phượng là phim cung đấu?

Dựa theo Zing.vn