• Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó.

• Để tăng sức gợi cho biểu cảm.

• Có 4 kiểu nhân hóa phổ biến
  • Ẩn dụ hình thức;
  • Ẩn dụ về cách thức;
  • Ẩn dụ về phẩm chất;
  • Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

Đội viên nhìn chú

Càng nhìn càng thích

Cha tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm.

(Minh Huệ)

• Trong đoạn thơ trên, cụm từ “Cha” là chỉ Bác Hồ. Vì chú và cha có những đức tính giống nhau: yêu thương, quan tâm.
• Cách diễn đạt này giống và khác so với so sánh:
  • Tương đồng: hai hình ảnh giống nhau → tăng sức gợi, gợi cảm.
  • Khác biệt:
    • So sánh: Bác Hồ / Cha
    • Ẩn dụ: Ẩn / Cha

Câu hỏi 1. Các từ in đậm dưới đây dùng để chỉ hiện tượng, sự vật gì? Tại sao có thể như vậy?

Thăm nhà chú Sen,

(Nguyễn Đức Mậu)

• Những từ rực lửa, đỏ lửa ám chỉ:
  • Lit: dùng để chỉ hiện tượng nở hoa. Có thể so sánh như vậy vì hai hiện tượng này có điểm giống nhau về cách thức thực hiện hành động.
  • Lửa hồng: thể hiện sắc đỏ của hoa dâm bụt. Điều này có thể là do dạng lửa và hoa dâm bụt đều có màu đỏ.

Câu 2. Cách dùng từ trong câu in đậm dưới đây có gì đặc biệt so với lời nói bình thường?

Wow, nhìn ra sông, thật thú vị nắng giòn Sau một thời gian mưa to, vui như bắt đầu lại một giấc mơ tan vỡ.

• (Thấy) mặt trời: hoạt động thị giác.
• Giòn: hương vị hành động.
• → Cách nói nắng giòn đặc biệt ở chỗ sử dụng lối so sánh lạ, bởi giòn là tiếng, đối tượng của vị giác (cái miệng) dùng cho đối tượng là thị giác. Ở đây có sự chuyển đổi cảm giác từ vị giác sang thị giác.

Câu 3. Từ những ví dụ đã phân tích ở phần I và II, hãy nêu một số kiểu tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng thường được sử dụng để cấu tạo hoán dụ.

• Ẩn dụ dựa trên sự giống nhau về hình thức giữa các sự vật, hiện tượng (ẩn dụ hình thức). Ví dụ như lửa hồng – “đỏ”.
• Ẩn dụ dựa trên sự giống nhau về cách thức thực hiện một hành động (ẩn dụ phương thức). Ví dụ: ánh sáng – “nở hoa”.
• Ẩn dụ dựa trên sự giống nhau về phẩm chất giữa các sự vật, hiện tượng (ẩn dụ định tính). Ví dụ: Cha – Bác Hồ.
• Ẩn dụ dựa trên sự tương đồng về cảm giác (ẩn dụ về cảm giác). Ví dụ (nắng) giòn – (nắng) to, rực rỡ.

Các em có thể tham khảo bài học Ẩn dụ để củng cố nội dung bài học.

Câu hỏi 1. So sánh đặc điểm, tác dụng của ba cách diễn đạt sau:

– Cách 1:

Bác Hồ tóc đã bạc

– Cách 2:

Bác Hồ như một người cha

Đốt lửa để nằm

– Cách 3:

Cha tóc bạc

Thắp lửa nơi em nằm

(Minh Huệ)

• So sánh đặc điểm, tác dụng của ba cách biểu đạt:
  • Cách diễn đạt đầu tiên là lối diễn đạt thông thường: Bác Hồ tóc bạc phơ – Nhóm lửa để nằm xuống.
  • Cách thứ hai dùng phép so sánh: Bác Hồ như cha – Thắp lửa cho anh nằm xuống
  • Cách thứ ba sử dụng hình ảnh ẩn dụ: Cha tóc bạc – Đốt lửa.
• Cách diễn đạt có sử dụng so sánh, ẩn dụ làm cho câu văn giàu sức biểu cảm, giàu cảm xúc hơn so với câu thông thường, ẩn dụ làm cho câu văn ngắn gọn hơn.

Câu 2. Tìm ẩn dụ trong các ví dụ sau. Chỉ ra những điểm giống nhau giữa các sự vật, hiện tượng được ngầm so sánh với nhau.

b) Gần sơn thì đen, gần đèn thì sáng.

(Tục ngữ)

c) Con thuyền lỡ bến?

Bến là một chiếc thuyền đầy những cái dạ dày kiên trì chờ đợi.

(Phổ biến)

d) Ngày qua ngày nắng qua lăng

Nhìn thấy một mặt trời đỏ trên bánh xe như thế này.

(Viễn Phương)

Gợi ý:

a) Kẻ ăn quả kẻ trồng cây

• Ăn trái cây có phương pháp tương tự như: Định hướng thành quả lao động.
• Người gieo giống có phẩm chất tương tự như người lao động tạo ra kết quả.
• ⟹ Câu tục ngữ khuyên ta khi hưởng thụ thành quả lao động thì phải nhớ đến công lao khó nhọc của người lao động mới tạo ra thành quả đó.

b) Mực, màu đen; ánh sáng

• Sơn, đen: có tính chất tương đồng với tà.
• Đèn, sáng: tương đương chất lượng tốt, tốt.

c) Thuyền, bến

• Thuyền chỉ người đi xa.
• Bến chỉ có người ở.

d) Mặt trời (trong câu Thấy trong lăng một mặt trời đỏ lắm)

• Mặt trời: ẩn dụ hàm ý chỉ Bác Hồ. Bác Hồ đã đem lại những thành quả cách mạng to lớn cho đất nước và nhân dân, ấm áp và rực rỡ như mặt trời.

Câu 3. Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong những câu văn, đoạn thơ sau và ghi tác dụng của những ẩn dụ đó trong việc miêu tả sự vật, sự việc.

a) Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn ngước lên nhìn mùi hồi thoang thoảng trên mặt.

(Cho Hoài)

b) Bố lại dắt em đi trên cát mịn

Tia nắng lấp đầy bờ vai.

(Hoàng Trung Thông)

c) Một chiếc lá chuối rơi trước hiên nhà

Tiếng rơi rất mỏng, giống như rơi nghiêng.

(Trần Đăng Khoa)

d) Tôi thấy cả bầu trời

Xuyên qua từng chiếc lá

tôi thấy mưa

Tiếng cười của người cha ướt át.

(Phan Thế Cải)

Gợi ý:

• Các ẩn dụ chuyển đổi cảm giác và tác dụng của các ẩn dụ đó trong việc miêu tả các sự vật, hiện tượng là:

a) Thấy mùi mồ hôi nướng chảy xuống mặt: từ khứu giác đến thị giác.

• Tác dụng: giúp con người nhận thức sự vật bằng nhiều giác quan.

b) Nắng lấp vai: từ xúc giác đến thị giác.

• Tác dụng: Cách diễn đạt làm cho hình ảnh ánh nắng trở nên mềm mại, tự nhiên và gần gũi với con người.

c) Âm thanh rất mỏng: từ thính giác đến xúc giác.

• Tác dụng: khiến người đọc liên tưởng đến tiếng lá rơi nhẹ nhàng, tiếng rơi của trái tim yêu cái đẹp.

d) Tiếng cười ướt át của cha: từ xúc giác, thị giác đến thính giác.

• Tác dụng: Gợi liên tưởng thú vị, mới lạ về tiếng mưa rào. Hòa lẫn, mưa vỡ tiếng cười.

Nếu có thắc mắc cần được giải đáp, các bạn có thể để lại tại mục Hỏi – Đáp, cộng đồng Văn Khoa sẽ sớm giải đáp cho các bạn.